St. prp. nr. 29. 16 – 1962-63
Tillatelse for et stiftendes aksjeselskap med A/S Rjukanfos og staten som deltakere, til erverv og regulering i Røldal—Suldalvassdraget m. v.
Røldal herred styre vedtok i møte
18. januar 1962 enstemmig følgende uttalelse:
«I Norsk Hydro sin konsesjonssøknad m/
vedlegg p. v. a. dotterselskapet A/S Rjukan
foss, er det gjort nærare greide for regule
rings- og utbyggingsplanene. Kommunen sin
tekniske konsulent, sivilingeniør Erik Ræstad,
har gjeve ei utgreiing om dei hydrologiske
tilhøva i vassdraga, og har knytt ein del kom
mentarar til konsesjonssøknaden. Denne ut
greiinga fylgjer som vedlegg 7. Kommunesty
ret viser til dette materialet og vil i det høve
peike på fylgjande omfatande endringar i
naturtilhøva i Røldal.
Etter søknaden vert Valdalen neddemd ved
ein 85 m høg dam i Hyttejuvet. Dermed vil
Valldalselva/Storelva frå damstaden til Røl
dalsvatnet verta så å seia heilt turrlagd. Det
same kjem eventuelt også til å gjelde Risbu
elva, Nøvlefossen, Grytøyelva og elva gjennom
Brattlandsdalen. Votnavatnet vert oppdemt
med ein 45 m høg dam og 3338 da beitemark
vert sett under vatn. Røldalsvatnet vert senka
med heile 17 m.
Berre det som alt er nemnt framanfor syner
at den planlagde reguleringa vil føre med seg
sers store og alvorlege skadeverknader for dei
einskilde grunneigarar og for eigarar av
andre rettar, og ikkje minst for kommunen i
det heile.
Røldal er ei fjellbygd der hovudnæringa
gjennom mange hundreår har vore jordbruk,
med stølsdrift og geitehald som den viktigaste
faktor. Gardsbruka er små, men dei fleste
har noko skog, dei beste teigane i Valldalen
og på sørsida av Røldalsvatnet, slik at dei har
hatt nok til eige bruk og gjerne litt til sal,
nok til at bygda har vore sjølvhjelpt med
brensel.
Det er helst lite dyrkingsjord heime i sjølve
Røldal og det meste er utnytta, men inne i
Valldalen ligg enno fine og flate vidder, som
med moderne maskinutstyr kan leggjast un
der kultur for ein rimeleg kostnad og gje god
avkastning. Ved sida av jordbruket har folket
vore nøydd til å nytte ut alle høve til å skaffe
seg nok inntekter til levemåten.
Med si vakre natur, sine fossar og fjell og
speglande vatn, har Røldal kunna glea seg
over ein aukande straum av turistar frå alle
land i verda, og turistnæringa har etter kvart
vorte ei viktig inntektskjelde ved sida av
jordbruket. Når Heilårsvegen er ferdig skulle
Røldal ha alle føresetnader for å verta eit
førsterangs vintersportssentrum, men då må
ikkje bygda verta utskjemd av øydelagt natur
og skjemmande sår i landskapet.
Det er vel ikkje tvil om at foruten skadane
på jordbruket, vil den påtenkte reguleringa
også ha store skadeverknader for turist
næringa.
Ein kan dermed sikkert slå fast, at ved dei
planlagde regulerings- og utbyggingsarbeid
vil Røldal misse fundamentale delar av sitt
næringsgrunnlag. Inngrepa vil i røynda verta
av ein slik storleik og av ei så alvorleg natur
at kommunen har vore inne på tanken om å
leggja ned protest mot gjennomføring av pla
nane. Når ein likevel tek omsyn til at konse
sjonssøknaden gjeld eit prosjekt av stor na
sjonaløkonomisk vekt, vil Røldal kommune
styre ikkje setje seg i mot at det på visse
vilkår vert gjeve konsesjon, men då må det
og frå konsesjonssøkjaren si side, så langt
råd er, verta ytt og ofra noko for å søkje å
avbøte skadeverknadene og den alvorlege for
ringinga av levevilkåra i den bygda som den
veldige kraftutbygginga i fyrste rekkje vil gå
ut over.
I denne samanheng vil me nemne at kom
munen helsar Norsk Hydro sine skogreis
ningsplanar med glede. Me vil likevel streka
under at dette er ein langtidsplan som fyrst
langt ut i framtida om 50—60 år — kanskje
kan tenkjast å skaffe noko inntekter til
bygda. Skogreisningsplanen bør verta nær
mare utarbeidd og drøfta mellom Norsk Hydro
og kommunen. Reint generelt vil kommune
styret uttale at skogreisningsplanen som øko
nomisk faktor ligg så langt fram i tida at
den ikkje på nokon måte må få innverknad
på dei konsesjonsvilkår som det er naturleg
og rimeleg å fastsetja ved ei så vidfemnande
regulering og med så store inngrep i natur
tilhøva.
Kommunen tillet seg å be om at statsmak
tene ved fastsetjinga av konsesjonsvilkåra tek
omsyn til fylgjande punkt:
- På bakgrunn av dei svære inngrep og
skadebotverknader av den storleik det her
er tale om, at søknaden omfatar løyve til
å rå over alt vatn, og at ålmenta og vert
påførd skade, finn kommunestyret at ei
konsesjonsavgift på kr. 4,50 pr. natur
hestekraft må høve.
Kommunestyret vil i denne samanheng
også streka under at ved ei fastsetjing
av avgifta må ein ha for auga at Røldal
vert fråteken dei uvanlig store kraft
mengdene det her er tale om, me di
krafta skal førast ut or bygda for å verta
nytta til storindustri på annan kant av
landet.
Dei store utbyggingsarbeida som vil verta
sette i gang, vil snu heilt om tilhøva i
Røldal. Kommunen vil alt frå fyrste stund
verta stilt framfor store og ulike oppgå
ver som ein ikkje utan vidare vil kunna
makte å løyse. Såleis kan ein og peike på
at kommunen truleg straks lyt tilsetja
kvalifiserte fagfolk til å ta seg av dei
mange tekniske oppgåver og spørsmål
som melder seg. Dette vil koste etter må
ten store summar, og ein finn det rimeleg
at Norsk Hydro — helst friviljug stiller
til rådvelde — eller vert pålagd å utbe
tale forskotsvis ein del av konsesjonsav
giftene, t. d. kr. 75 000,— så snart an
leggsarbeidet tek til. - Regulerings- og utbyggingsarbeida fører
med seg at ein del av dei noverande ve
gane i Røldal vert sett under vatn. Ei
eventuell senking av Røldalsvatnet vil
verke til at gamle ferdslevegar over isen
vert øydelagde, og at båtferdsla på vatnet
vert gjord vanskelegare. Neddemminga
av Valldalen vil gjera det aktuelt å finne
nye støls- og beiteområde i bygda. For å
kunne utnytte desse må det byggast ve
gar fram til dei. Kommunestyret vil di
for gjera krav om at konsesjonssøkjaren
vert pålagd å bygge desse vegane:
a. Veg på nord-austsida av Valldalen
over høgste regulerte vasstand. Føre
setnaden må vera at vegen byrjar
nedanfor Hyttejuvet, ved Ullstøl, og
bør leggjast oppe i lia over Heialeitet
—Valldalslia og fram til Middalen. På
sørsida må det førast veg fram til
Kjønberget. Vegane må haldast far
bare for vintertransport og konse
sjonssøkjaren må vårbrøyte vegane
slik at dei er farande med bil fyrst i
juni. Dei interesser desse to vegane
skal tene går fram av vedlegg 2.
b. Veg langs Røldalsvatnet frå Botnen til
Grytøyr bru. Vinterbrøyting og som
marvedlikehold må påleggjast. Sjå
vedlegg 12 og 13.
Veg frå inntaket ved Grytøyrelva
(Åmot) til Nyastøl og vidare til Blå
bergnutstølen.
d. Veg frå riksvegen ovanfor Tufte og
opp langs austsida av Tufteelva fram
til Austdalen og vidare til Grøndalen.
Ein vil her peike på at for å gje høve
til betre utnytting av gamle beite
strekningar og opne nye, vart det alt i
1930-åra gjort framlegg frå Røldal
jordstyre om å bygge veg om Aust
dalen—Huseskar—Kjødnastølskar og
vidare ned i Valldalen og dessutan veg
til Grytdalen—Blåbergnutbeita. Dei
tilsvarande krav som kommunestyret
i dag gjer krav om, er såleis ikkje
nye og oppkonstruerte på grunn av
konsesjonssøknaden. Sjå Fylkestings
boka for Hordaland 1947, sak 71.
e. Veg frå riksvegen ved Edlandshaugen
til Frøystøl.
Vegen frå Botnen til Grytøy bru og
vegen i Valldalen må byggjast som
bygdeveg. Dei andre vegane vert å
bygge som stølsbilvegar, då likevel
slik at første delen av Austdalsvegen
vert bygd som bygdeveg.
Dei interesser dei nemnde vegane skal
tene er nærare utgreidde i vedlegg 3.
Det er kommunestyret sin føresetnad
at det på vanleg måte vert fastsett at
konsesjonssøkjaren vert pålagd å bera
utgiftene til vedlikehald og utbetring
av offentlege vegar og bruer der ein
må rekne med at desse utgiftene vert
serleg auka på grunn av anleggsar
beidet. Det er vidare føresetnaden at
vegar og bruer som konsesjonssøkja
ren bygger, kan nyttast fritt av ål
menta. - Røldal kommune manglar samfunnshus.
Det vil vera rett at konsesjonssøkjaren
vert pålagd å vera med i utgiftene ved
bygging av samfunnshus i staden for å
bygge eit mellombels motehus. - Konsesjonssøkjaren sitt vass- og kloakk
anlegg må innpassast i kommunen sin
kloakk- og vassverkdan. Det kan i denne
samanheng nemnast at Storelva vert
øydelagd som kloakkresipient. Kommunen
vil gjerne ha tingingar med Norsk Hydro
om denne saka for å koma fram til ei
løysing. Dersom dette ikkje fører fram,
bør Norsk Hydro påleggjast å yte tilskot
til løysing av kloakk- og vassverkanlegg.
Det vert vist til vedlagte uttale frå di
striktslækjaren i Røldal om desse spørs
måla, vedlegg 4.
Ei stor oppgåve som står for tur er ut
arbeiding av reguleringsplan for Røldal.
Norsk Hydro sine bygningar og anlegg
bør innpassast i ein slik plan og konse
sjonssøkjaren må påleggjast, i samsvar
med konsesjonslova § 2, 7 å koste utar
beidning av planen og å yte tilskot til
gjennomføringa. - Kommunen har gjort vedtak om bygging
av ny skule. Tomt er sikra. Skulestyret
reknar med at skulen vil verta ferdig
hausten 1964. Ved planlegginga av skulen
har skulesturet teke omsyn til den auken
i talet på skuleborn i Røldal som ein må
rekne med på grunn av Norsk Hydro sine
anleggsarbeid. Skulen er planlagd med ei
golvflate på 600 m 2. Med det barnetalet
ein no har i Røldal, meiner skulestyret
at 400 m 2 ville vera nok. Skulestyret har
rekna med at skulen på grunn av den
auka romplanen vert fordyra med ca. kr.
500 000,—. Konsesjonssøkjaren bør på
leggjast å yte tilskot til det nye skule
bygget i samsvar med det.
I samband med leikeplass til skulen er
det tanken å få i stand ein idrottsplass.
Norsk Hydro bør påleggjast å stø arbei
det med eit slikt anlegg. Me viser til brev
frå Tiltaksnemnda av 16.9.-1961 og frå
Røldal skulestyre av 13.9.-1961, vedlegg
5 og 6. - Det er føresetnaden at det på vanleg måte
vert pålagt konsesjonssøkjaren å innbe
tale ein pengesum til jordbruksfond og
fiskefond, og vidare at han vert pålagd å
setje ut fiskeyngel i vassdraga etter de
partementet sin nærmare plan.
Konsesjonssøkjaren må og verta pålagd
å tilsetja jakt- og fiskeoppsyn i anleggs
tida. - Sett som eit samla fallkompleks er Røl
dal/Suldal-vassdraget eit sers konsentrert
og verdfullt vassdrag. Det er på det reine
at desse falla har vore selde uvanlegt
billegt, samanhalde med det verde dei har
i dag.
I konsesjonssøknaden er det gjort greide
for kor store valutainntekter energipro
duksjonen kan gje att t. d. ved framstil
ling av aluminium. 2 milliarder kWh år
leg i medel i eit kraftkompleks som det
vil koste 270 mill. å bygge ut, tilsvarar
omlag 100 000 tonn aluminium årleg til
eit salsverde av omlag 330 mill. kroner.
På denne bakgrunn må ein i dag vurdere
dei attståande fallstrekningar og revur
dere dei fallstrekningar som er selde, i
høgste prisslag på rå vasskraft. Me viser
i dette høve til § 12, 9 i reguleringslova. - Når det gjeld Norsk Hydro sitt framlegg
til manøvreringsreglement, syner kom
munestyret til den før nemnde utgrei
dinga frå kommunen sin tekniske konsu
lent, sjå vedlegg nr. 1. Det er føreset
naden at det ikkje vert gjort noko vedtak
når det gjeld Suldalslågen som kan koma
til å kollidere med Røldal sine interesser. - For å kunna leggje til rette vilkåra for
nye næringsgreiner i Røldal, må konse
sjonssøkjaren verta pålagd å avstå kraft
til Røldal kommune i samsvar med dei
reglar som er sette i reguleringslova § 12
post 15, og i det høve leggje til grunn
den høgste kraftmengde ein etter lova
kan krevje. Krafta må leverast til sjølv
kostnad. - Ved reguleringa av Valldalen må ein
rekne med at det økonomiske drifts
grunnlaget for Røldal ysteri vert så
svekka at det kan verta vanskeleg å halde
drifta oppe. Som kjent er Røldals-geit
osten ei landskjend vare, og det ville vera
sers leit om ein skulle sjå seg nøydd til
å innstille produksjonen av denne.
For at det om mogeleg skal verta rek
ningssvarande å halde ysteriet i gang,
endå om mjølkemengda vert mindre, må
konsesjonssøkjaren verta pålagd å yte til
skot til drifta, eller i verste fall yte full
skadebot om ysteriet må leggjast ned.
Konsesjonssøkjaren må så langt råd er
nytte den kvalifiserte arbeidskraft som
er å finne i bygda, og arbeidarane må
takast inn gjennom det offentlege ar
beidskontoret. - Med heimel i reguleringslova § 12, punkt
18, bør Norsk Hydro også verta pålagd
fylgjande:
Opparbeiding av nye kulturbeitefelt som
delvis skadebot for neddemde vidder.
Rydding av neddemd grunn og nytting
av fyllmassene frå tunnelar, trykksjakter
og kraftstasjoner m. m. på ein slik måte
at ein slepp skjemmande steintippar.
Der vassføra ikkje lenger er gjerde for
beitefe, må konsesjonssøkjaren verta på
lagd å setje opp forsvarleg gjerde, og
halde gjerdet i stand i framtida.
Om mogeleg må massane frå utspreng
ningar av kraftstasjonane og tilførsels
tunnelen nvttast til planering t. d. ved
Lynghamar og dei turrlagde elvefara på
begge sider av Kalsøyna. Dei turrlagde
og planerte områda bør vederlagsfritt
stillast til råvelde for industrireisning
eller andre tiltak som kan styrkje
næringsgrunnlaget i bygda i framtida.
Geotekniske granskingar er berre føre
tekne der Storelva fell ut i Røldalsvatnet.
Tilsvarande granskingar må og gjerast
på dei stadene som er nemnde i ved
lagde uttale frå Tiltaksnemnda i Røldal,
vedlegg 7. Dersom såvorne granskingar
syner at det vil vera fare for utrasing,
må konsesjonssøkjaren verta pålagd å ut
føre turvande sikringstiltak.
Me vil og peike på opplysningane i det
nemnde vedlegg om turvande båtopptrekk
i Røldalsvatnet.
Av omsyn til dei store interesser som
knyter seg til turistnæringa i Røldal, bør
konsesjonssøkjaren verta pålagd å halde
vass-standen i Røldalsvatnet oppe i tida. - juni—30. september, slik at det i denne
tida ikkje vert senka under kote 378.
Vidare bør det undersøkjast om det er
mogeleg å skaffe vassføring i Nøvlefos
sen og Brattlandsdalen i same tidsrom.
Som vedlegg 8 legg me ved eit stutt over
syn over turisttrafikken i Røldal. Uttale
frå Landslaget for reiselivet i Norge fylg
jer som vedlegg 9 og notat frå Kontoret
for områdeplanlegging for Bergen og
Hordaland som vedlegg 10.
Det bør gjerast vedtak om at ekspropria
sjonsskjønnet også kan konstituerast
som tiltaksskjønn.»
Det framgår av bilag 2 at vegen til Vall
dalsvatn sommer som vinter har vært ad
komsten til stølene, beite- skog- og jaktom
rådene i dalen og de nedre partier av Hard
angervidda samt til turisthyttene Valldalseter
og Litlos. Belegget på disse hytter har de
siste år vært 300—400 i påsken og 1 500—
2 000 overnattinger om sommeren. Om kring
3 000 sauer sies å beite i Vivassdalen og inne
på Hardangervidda. I selve Valldalen er tallet
oppgitt til ca. 1500. Dyrene transporteres
med bil til og fra Valldalsvatn. Herredskog
mestercn i Kvam har beregnet gjenværende
bjerkeskog etter reguleringen til ca. 770 da
netto.
Røldal.info 